Προγράμματα και διδακτική πράξη : ο σώζων εαυτόν σωθήτω ή μια νέα παιδαγωγική της αντίστασης ;

Μεγάλη αναστάτωση και κινητικότητα παρατηρείται τις τελευταίες ημέρες στα σχολεία όλης της επικράτειας. Μικρά πηγαδάκια στους διαδρόμους και τις γωνίες, μικροί και μεγάλοι εκβιασμοί πίσω από κλειστές πόρτες, συμψηφισμοί και ταλαντεύσεις, καυγάδες στις συνεδριάσεις των συλλόγων διδασκόντων. Το θέμα : λήγει η προθεσμία για την υποβολή εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Μέσα σε όλη αυτή την αναταραχή, η έννοια project αποκτά νέο περιεχόμενο και σημασία.

Ας ξεκινήσουμε όμως από δυο βασικές παραδοχές μήπως μπορέσουμε να συννενοηθούμε :

Παραδοχή πρώτη : το δημόσιο σχολείο υπάρχει και λειτουργεί για να ικανοποιεί τις (παιδαγωγικές και άλλες) ανάγκες των μαθητών του.

Παραδοχή δεύτερη : Τι είναι τελικά αυτό το project ; Ας δούμε. Project (σχέδιο εργασίας) : «αποτελεί έναν τρόπο ομαδικής διδασκαλίας όπου το περιεχόμενό της σχεδιάζεται, διαμορφώνεται και υλοποιείται με τη συνεργασία όλων» (Frey). Ή, όπως ορίζεται από νεότερους, ένα πλέγμα διδακτικών διαδικασιών που έχουν ως αφόρμηση βιωματικές καταστάσεις. Είναι δηλαδή ανάγκες, προβλήματα και απορίες του παιδιού, που πηγάζουν από την καθημερινή ζωή καθώς και από τις εμπειρίες και τις ανησυχίες που του δημιουργούνται μέσα στον κοινωνικό περίγυρο όπου ζει και ενσωματώνεται.

(Ας μας επιτραπεί εδώ και ένα σχόλιο : ο παιδαγωγικός προοδευτισμός, δεν περιορίζεται σε "διδακτικές τεχνικές", σε μια τεχνολογία καλύτερης μάθησης. Ιστορικά η μέθοδος project εντάσσονταν σε μια συνολική κοινωνική προοπτική και συγκεκριμένα σε ένα φιλελεύθερο προοδευτισμό - σήμερα ποια είναι επομένως η κοινωνική προοπτική; Ψιλά γράμματα ; Δεν νομίζουμε. Από εμάς δεν περνούν απαρατήρητες οι λανθασμένες προσλήψεις και χρήσεις όρων της προοδευτικής εκπαίδευσης (π.χ. μαθητοκεντρισμός, μέθοδος project, κοινωνική αποτελεσματικότητα, προγράμματα Νέου σχολείου κ.ά.) που χρησιμοποιούνται κατ' ευφημισμόν από ποικίλους φορείς «καινοτομίας», αλλά και από θεωρητικούς, εκπαιδευτικούς, συμβούλους κλπ. για να δικαιολογήσουν τις συντηρητικού προσανατολισμού παρεμβάσεις/θέσεις τους  στο χώρο της εκπαίδευσης. Όπως δεν περνά απαρατήρητη η μετατόπιση της κυρίαρχης παιδαγωγικής από την ψευδεπίγραφη επίκληση του project στα διδακτικά σενάρια.)

Ερώτημα : έχει τη δυνατότητα ο εκπαιδευτικός μέσα στο σημερινό καπιταλιστικό σχολείο και μάλιστα την περίοδο της κρίσης και της επελαύνουσας αξιολόγησης/απόλυσης να εργάζεται με βάση τις δυο παραπάνω παραδοχές ; Πολύ περισσότερο, έχει δικαίωμα, να τολμά να παρεμβαίνει μετασχηματιστικά στο δικό του  εκπαιδευτικό έργο και να  οργανώνει συγκροτημένα  εναλλακτικές  ριζοσπαστικές προτάσεις ;

Απαντούμε : Η πρώτη παραδοχή αποτελεί τη μοναδική δυνατή αφετηρία για τον εκπαιδευτικό. Διαφυλάσσει το ρόλο του, την κοινωνική, επιστημονική και επαγγελματική του υπόσταση, την κοινωνική του χρησιμότητα και επομένως τη δυνατότητα να επικοινωνεί με τους γονείς και με την εργαζόμενη πλειοψηφία από την ίδια όχθη υλικών συμφερόντων, να οικοδομεί κοινωνικές συμμαχίες, να οργανώνει κοινωνικούς αγώνες.

Επιπλέον, η διαφύλαξη αυτής της παραδοχής, του δίνει τη δυνατότητα να εργαστεί, συλλογικά πρωτίστως αλλά και ατομικά, μέσα και έξω από τις σχολικές αίθουσες για μια παιδαγωγική της αντίστασης, της κριτικής σκέψης, της χειραφέτησης. Στην κατεύθυνση αυτή, χρήσιμη είναι και η μέθοδος project με την προϋπόθεση ότι τηρείται η δεύτερη παραδοχή. Επίσης, απαραίτητη προϋπόθεση (ανάμεσα σε άλλες) είναι ότι ο εκπαιδευτικός θα διαφυλάξει το έργο του και το έργο των μαθητών του μακριά από τις μετρήσεις και καταχωρήσεις των δεικτών αξιολόγησης, ότι η εργασία της σχολικής του τάξης και της σχολικής του κοινότητας δεν θα ρίχνουν νερό στο μύλο αποδόμησης του δημόσιου σχολείου και εξαθλίωσης/απόλυσης των εκπαιδευτικών. Δηλαδή ότι θα αρνηθεί να τοποθετήσει τις διδακτικές πρακτικές του επάνω στη ζυγαριά της αξιολόγησης, πολύ περισσότερο, να τις αναπροσαρμόσει και να τις μεταβάλλει με μοναδικό κριτήριο την αξιολόγηση, δηλαδή να προσανατολίσει τη διδασκαλία του ενάντια στις ανάγκες των μαθητών του !

Βεβαίως όλα αυτά απαιτούν κόπο, μεράκι, χρόνο, ρίσκο και προσπάθεια. Αλλά ποιος είπε ότι ο δρόμος του αγώνα είναι στρωμένος με ροδοπέταλα ;

Ας αντιστρέψουμε τώρα τις δυο βασικές παραδοχές

(οποιαδήποτε ομοιότης με την πραγματικότητα αλλά και πρόσωπα του άμεσου περίγυρού μας δεν είναι καθόλου τυχαία)

Δημόσιο σχολείο : υπάρχει και λειτουργεί για να υπηρετούν οι μαθητές τις ανάγκες του σχολείου και των εκπαιδευτικών, μεταξύ άλλων και  την ανάγκη τους να διαμορφώσουν ένα επαρκή φάκελο και μια πειστική εικόνα για να υποδεχτούν τον αξιολογητή τους με λιγότερο άγχος.

Project (σχέδιο εργασίας) : αποτελεί έναν τρόπο εργασίας που εμφανίζεται ως ομαδική όπου το περιεχόμενό της σχεδιάζεται από μηχανισμούς έξω από τη δυναμική της τάξης (Υπουργείο, Ε.Ε., επιτροπές, κλπ.) και υλοποιείται με την υποχρεωτική συνεργασία όλων  (ιδιαίτερα των γονέων που στην πραγματικότητα την πραγματοποιούν –ι  κατά κύριο λόγο κατ’ οίκον). Ένα πλέγμα διδακτικών διαδικασιών που έχουν ως αφόρμηση βιωματικές καταστάσεις του εκπαιδευτικού. Είναι δηλαδή ανάγκες και προβλήματα του εκπαιδευτικού, που πηγάζουν από την καθημερινή ζωή καθώς και από τις εμπειρίες και τις ανησυχίες που του δημιουργούνται λόγω του εφιάλτη της διαθεσιμότητας/απόλυσης και της επερχόμενης αξιολόγησης. Επίσης, είναι ανάγκες του διευθυντή του, που πηγάζουν από την καθημερινή ζωή καθώς και από τις εμπειρίες και τις ανησυχίες που του δημιουργούνται λόγω της απαίτησης να εμφανίσει «προγράμματα» και να εμπλουτίσει με αυτά το φάκελό του.

Ερώτημα πρώτο : έχει το δικαίωμα ο εκπαιδευτικός, να χρησιμοποιεί τους μαθητές του και τους γονείς τους, να χρησιμοποιεί ώρες του σχολικού προγράμματος με βασικό και κύριο στόχο να εμπλουτίσει το «βιογραφικό» του με επιπλέον bonus ; Ποια είναι η διαφορά αυτού του εκπαιδευτικού με το γιατρό που έχει προαποφασίσει τη διάγνωση και τη φαρμακευτική αγωγή, ή το χειρουργείο που θα προτείνει πριν καν εξετάσει τον ασθενή του μόνο και μόνο για να εξυπηρετήσει τα ιδιοτελή του συμφέροντα, την καριέρα του και τη σχέση του με φαρμακευτικές εταιρείες ; Πως θα χαρακτηρίζατε ένα τέτοιο γιατρό ; Γιατί θα πρέπει να είμαστε επιεικείς με αντίστοιχες πρακτικές στην εκπαίδευση ;

Ερώτημα δεύτερο : και εάν αυτός είναι ο μοναδικός τρόπος για να γλιτώσει κανείς από την απόλυση ; Μα ελάτε τώρα !  Οι συνάδελφοι της δευτεροβάθμιας που τέθηκαν σε διαθεσιμότητα και πτυχία διαθέτουν, πολλοί από αυτούς μεταπτυχιακά και διδακτορικά και προγράμματα έκαναν πολλοί από αυτούς και από ένα τσουβάλι βεβαιώσεις παρακολούθησης σεμιναρίων διέθεταν. Μάταια όμως. Κάποια από τα σχολεία που έκλεισαν συμμετεχείχαν στο πρόγραμμα αυτοαξιολόγησης. Και τι μ’ αυτό; Όταν έρχεται η ώρα της απόλυσης, η προσφορά του κάθε εκπαιδευτικού, οι τίτλοι και τα πτυχία που αντιστοιχούν σε σπουδές δέκα και πλέον ετών, πόσο δε μάλλον οι προσωπικές συλλογές βεβαιώσεων, προγραμμάτων κλπ. δεν συγκινούν τα μαντρόσκυλα της τρόϊκας. Είναι ο κοινωνικός συσχετισμός που μετράει. Επομένως ;

Δηλώνουμε δημοσίως, ότι θα επιδιώξουμε να πείσουμε την πλειοψηφία των συναδέλφων ότι την ανασφάλεια και το φόβο την πολεμάς με τη συλλογική αντίσταση και την επιστημονική αλλά και κοινωνική αναβάθμιση της διδακτικής μας πράξης και υπόστασης. Ότι δεν πρέπει να πριονίσουμε το μοναδικό κλαδί που μας στηρίζει : το δημόσιο σχολείο και την όποια ικανότητά του απέμεινε να ικανοποιεί τις ανάγκες των μαθητών. Οι συνάδελφοι που δήλωσαν κάποιο πρόγραμμα με κριτήριο ή κίνητρο την αξιολόγηση κάτω από το καθεστώς φόβου, νομιμοποιούνται εργασιακά και δικαιολογούνται πλήρως παιδαγωγικά να δηλώσουν ότι δεν θα το ολοκληρώσουν για πλείστους παιδαγωγικούς και άλλους λόγους. Δεν θα εγγράψουν δηλαδή τις διδακτικές τους επιλογές – όποιες και αν είναι αυτές – στο χάρτη της αξιολόγησης διότι έτσι θα τις υπονομεύσουν και θα διαταράξουν τις σχέσεις με τους μαθητές τους. Επιπλέον, έχουν το καθήκον, να επαναπροσδιορίσουν και να σχεδιάσουν σε άλλη κατεύθυνση τη διδασκαλία τους με κριτήριο τις δυο πρώτες παραδοχές. Πρωταρχικό κριτήριο και πυξίδα μας είναι οι ανάγκες των μαθητών μας, σπίτι και οχυρό μας, το δημόσιο δωρεάν σχολείο.